SAMEN LEVEN

Uiteraard zijn kritisch denken en mediawijsheid hier op zijn plaats. Je kan hier aan werken in lessen Geschiedenis, Nederlands , PAV , Actief burgerschap , … Ook Stampmedia ontwikkelde een interessant lessenpakket rond complotdenken.

De grens tussen complotdenken en fake news is bij de post-COVID-19-narratieven flinterdun. We verwijzen daarom naar de tools uit voorgaande items. Hieronder kort de tips m.b.t. fake news en complottheorieën. 

 Fake news

1. Stel de volgende vragen:

• Wie creëerde en verspreidde de informatie?
• Welke type boodschap wordt gebruikt? 
• Wie zijn de ontvangers van de boodschap?

2. Controleer de bronnen

Gebruik hiervoor het 10-stappenplan van Stamp Media:

1. Lees verder dan de titel
2. Check de auteur
3. Check de bron
4. Check de datum
5. Waar komt het artikel vandaan?
6. Check de links
7. Is het satire?
8. Denk aan je eigen vooroordelen
9. Praat erover. Vraag het aan de expert. 
10. Kijk naar signalen (Anonieme auteur, veel uitroeptekens, veel hoofdletters …)
    
    
    

3. Controleer het beeldmateriaal

Voor meer informatie over hoe om te gaan met fake news, lees casus 5.3:  ‘Hoe gaan we om met jongeren die in fake news geloven’ 

Complotdenken

Hieronder de mechanismen van complottheorieën: 

• De filterbubbel
• Google suggests
• Cognitieve dissonantie
• Confirmation bias
• Fictie
• Religie
• De Gemeenschap
• Het Scheermes van Ockham

Voor meer informatie over hoe om te gaan met complottheorieën, lees casus 5.4:  ‘Hoe gaan we om met complottheorieën?’

Jongeren geloven uiteraard zelf wat ze willen, doch het is belangrijk de mechanismen die leiden tot complottheorieën te duiden. Complottheorieën ontstaan ook niet in een vacuüm. Het geloof in samenzweringen is vaak een gevolg van een zekere ontevredenheid of ongerustheid, daarom is het belangrijk om geen simplistisch onderscheid te maken tussen de heldere, rationele denker met gezond verstand en de goedgelovige of krankzinnige complotdenker. Dat complottheorieën ontstaan in een bepaalde context, betekent wel dat je ze niet van de hand kan wijzen als geïsoleerde of ongevaarlijke fenomenen! We dienen daarom het kritisch denken bij jongeren te stimuleren. Belangrijk weetje is wel: ‘Iemand die gelooft in complottheorieën zal nooit aannemen dat het niet waar is’. De twijfel durven toelaten is het begin van alle wijsheid! 

Voorbeelden: 

• Je kan vertrekken van een complottheorie en jongeren argumenten voor-en tegen laten formuleren om dan daarna in een groepsgesprek te laten proberen elkaar te overtuigen. 
• De BBC heeft ook een aantal tools ontworpen om complottheorieën te ontleden ‘Anatomy of a killing’.[1]
• Stampmedia heeft een interessant lessenpakket hierrond ontworpen.[2]
• Het boekje ‘Achterdocht tussen feit en fictie’ van Brecht Decoene geeft een duidelijk inzicht in het fenomeen van complotdenken.[3]

Het schema van multiperspectiviteit van Patist en Wansink[4], besproken op de RAN-meeting COVID-19 narratives that polarise[5] van 10 december verklaart waarom iemand vatbaar is voor complottheorieën en hoe je hem/haar kan helpen om de dingen vanuit een ander perspectief te bekijken. Er loopt een dun lijntje tussen fake news en complottheorieën, het één is een gevolg van het andere. 

De diversiteitsexperts waarschuwen ook voor het toenemende aantal antivaxers bij jongeren door het toedoen van fake news en complotdenken op sociale media.

Omwille van de vele vragen bij jongeren rond COVID-19, ontwikkelde het GO! Koninklijk Atheneum Antwerpen in samenwerking met viroloog Pierre Van Damme een project van jongeren voor jongeren: 'Een COVID-19-vaccin in mijn lijf?!’. Er wordt een lessenpakket ontwikkeld, dat zich richt op drie domeinen: 

1. Het wetenschappelijke
   
   

Tijdens en na de lessen hebben de leerlingen van zesde jaar wetenschappen een uitvoerig onderzoek gedaan over virussen en vaccins. Via workshops zullen ze hun kennis delen met de andere leerlingen op school en over het onderwerp in gesprek gaan. Medewerkers van StampMedia verwerken hun tips in korte onlinefilmpjes die daarna verspreid worden.

2. Het menswetenschappelijke

De leerlingen Humane Wetenschappen onderzoeken de impact van de COVID-19-pandemie op het psychisch, sociaal en maatschappelijk welzijn. Ook zij zullen hun inzichten delen met andere jongeren.

       3. Het levensbeschouwelijke

Tijdens de levensbeschouwelijke vakken worden eventuele religieuze motieven om zich niet te laten vaccineren besproken. Het debat wordt aangegaan rond fake news en complotdenken.

[1] BBC News, “Anatomy of a Killing - BBC News,” YouTube Video, YouTube, September 23, 2018, https://www.youtube.com/watch?v=4G9S-eoLgX4.

[2] StampMedia, “Complottheorieën - StampMedia,” Nieuws in de klas, n.d., https://www.nieuwsindeklas.be/aan-de-slag-met-nieuws-in-de-klas/lesmateriaal/complottheorieen-stampmedia/.

[3] Brecht Decoene, Achterdocht Tussen Feit En Fictie Kritisch Omgaan Met Complottheorieën (Brussel: Brussel Vubpress, 2016).

[4] Jaap Patist and Bjorn Wansink, “Lesgeven over Gevoelige Onderwerpen: Het Aangaan van Een Moeilijk Gesprek in de Klas,” Kleio 4 (2017): 44–47.

[5] RAN: Radicalisation Awareness Network, “COVID-19 Narratives That Polarise” (RAN: Radicalisation Awareness Network, December 2020), https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/networks/radicalisation_awareness_network/about-ran/ran-c-and-n/docs/ran_paper_covid-19_stories_that_polarise_20201112_en.pdf.