SAMEN LEVEN

De internationale en Europese regelgeving die mensenrechten garanderen:

• Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (1989)^[1];
• De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948)^[2]
• Het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (1950)^[3].
• Het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (BUPO)^[4]
• Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (IVESCR)^[5].

In de eindtermen, dus ook bij alle onderwijsnetten in Vlaanderen zijn de mensenrechten als een basisbeginsel opgenomen. In het PPGO!^[6] streven we ernaar dat wie in het GO! gevormd en ontwikkeld is de volgende eigenschappen heeft:

• huldigt de gelijkwaardigheid van mensen en de emancipatie van elk individu niet enkel als principe, maar spant zich ook in om ze te verwezenlijken;
• is betrokken bij de sociale werkelijkheid, dat wil zeggen:
• eerbiedigt de universele rechten van de mens en zijn fundamentele vrijheden en draagt bij tot hun realisatie;
• handelt volgens democratische waarden en instellingen;
• verzet zich tegen maatschappelijke ongelijkheden en zet zich in voor sociale rechtvaardigheid.

Het thema ‘Mensenrechten’ is een cluster binnen de competentie duurzaam samenleven in de leerlijn Actief burgerschap^[7]. De leerlijn bepaalt de noodzakelijke kennisinhouden, vaardigheden en attitudes die nodig zijn rond mensenrechten voor de verschillende graden in het secundair onderwijs.

^[1] https://wetten.overheid.nl/BWBV0002508/2002-11-18

^[2] https://www.amnesty-international.be/uvrm-volledig

^[3] https://www.europa-nu.nl/id/vh7dovnw4czu/europees_verdrag_tot_bescherming_van_de

^[4] http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&cn=1966121931&table_name=wet

^[5] http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&table_name=wet&cn=1966121930

^[6] GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap, “Het Pedagogisch Project van Het GO! (Kortweg: PPGO!),” g-o.be (GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap, 2017), https://www.g-o.be/het-pedagogisch-project-van-het-go-kortweg-ppgo/.

^[7] GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap, “GO! Pro  – Leerlijn Actief Burgerschap,” Pro.g-o.be (GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap, 2015), https://pro.g-o.be/pedagogische-begeleiding-leerplannen-nascholing/aan-de-slag-met-actief-burgerschap/in-het-secundair-onderwijs/toolkit-leerlijn-actief-burgerschap-llab.

Om de bewering dat mensenrechten ‘westers’ zijn tegen te spreken, kan een beroep gedaan worden op teksten en elementen uit de eigen leefwereld van de doelgroep om hen zo de mogelijkheid te geven in tijd en ruimte stil te staan bij zulke fundamentele basiswaarden. We kunnen denkers, schrijvers, wetenschappers, bekende poëzie of zang of andere elementen die bijdragen tot het overbrengen van deze fundamentele en universele waarden aanhalen. Je kunt bepaalde scenario’s uitwerken die in sommige landen voorkomen zonder het land bij naam te noemen. Vrijheid van meningsuiting, gelijkheid van man en vrouw, godsdienstvrijheid… moeten aanschouwelijk gemaakt worden met praktijkvoorbeelden.

Sommige leraren vertrekken van de universele rechten van het kind omdat die aanschouwelijker zijn en de betrokkenheid van de jongeren verhoogt. Het visueel maken van die rechten in de klascontext via posters of postkaarten is een extra troef. 

Het concept van mensenrechten wordt vaak te abstract uitgelegd. Je moet hier dieper op de praktijk ingaan, bv.in de lessen Actief burgerschap. Je kunt bepaalde scenario’s uitwerken die in sommige landen voorkomen zonder het land bij naam te noemen. Vrijheid van meningsuiting, gelijkheid man en vrouw, godsdienstvrijheid … dienen praktisch en aanschouwelijk gemaakt te worden.

De leerlijn Actief burgerschap^[1] biedt alvast een aantal handvatten voor het werken rond mensenrechten. Het thema ‘Mensenrechten’ vormt een cluster binnen de competentie duurzaam samenleven in de leerlijn. De leerlijn geeft ook didactische werkvormen mee om te werken aan kennisinhouden, vaardigheden en attitudes rond mensenrechten.

^[1] GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap, “GO! Pro  – Leerlijn Actief Burgerschap”

We verwijzen hiervoor naar het Europees project: “Parallel Histories”

De Parallel Histories aanpak voorziet historische kritiek en de studie van gebalanceerd bronnenmateriaal (beschikbaar in verschillende moeilijkheidsgraden), het (begeleid) opbouwen van een goede argumentatie en het ontplooien van debatstrategieën. Het opzet voorziet dat alle leerlingen zich in beide narratieven inwerken, waardoor ze automatisch meekrijgen hoe zo’n narratief wordt opgebouwd. Hiermee kan aan de slag gegaan worden binnen geschiedenis, burgerzin en cultuurwetenschappen (3de graad). Het materiaal en de opzet sluiten door de activerende werkvorm helemaal aan bij de verschillende leerniveaus binnen de taxonomie van BLOOM.[1]Stefanie Van Brussel, leerkracht geschiedenis bij het GO! Koninklijk Atheneum Antwerpen werkt dit uit binnen een Erasmus+ project. Nascholingen hierrond kunnen aangevraagd worden info@atheneumantwerpen.be.

We verwijzen eveneens naar het boek van Khalid Benhaddou en Emilie Le Roi^[2]:

Het thema mensenrechten kan bv. veel breder worden geschetst dan enkel de mensenrechten of de toepassing ervan binnen de Europese grenzen.  Het mensenrechtenverhaal is een universeel verhaal: er zijn ook voorbeelden buiten Europa waar mensenrechtenschendingen vandaag nog steeds schering en inslag zijn. Dan stel je mensenrechten en de mens centraal en niet zozeer de geografische bepaling van al deze thema’s.  Dit is een omwenteling die op dit ogenblik van leerkrachten de nodige inspanning vraagt en vandaag voornamelijk afhankelijk is van de creativiteit en bereidheid van de leerkracht zelf in hoeverre hij daar marge en ruimte voor wil creëren. Als leerkracht heb je echter een zekere autonomie in je lesgeven, hetgeen je in staat zou moeten stellen om in de eigen lessen een aantal elementen te verwerken die verder gaan dan de klassieke voorbeelden die worden aangekaart.  Willen we dat elke jongere zich erkend voelt en zich thuis voelt binnen de school, dan is het cruciaal dat leerkrachten dit soort van dingen eigen maakt.  Opnieuw: in de huidige klassen zitten jongeren die niet enkel meer gelieerd zijn aan Europa, maar die eerder wereldburgers zijn, omdat ze andere roots hebben. Ze hebben meervoudige identiteiten en zijn niet geneigd om al die identiteiten zomaar te verloochenen. Die verschillende identiteiten moeten ook een plaats krijgen en zij willen zich daar voor een stuk in herkennen.  Zorgen voor een ommezwaai in de lessen Geschiedenis en Aardrijkskunde is dan ook misschien net een momentum voor ons Europese onderwijs om wereldburgers te creëren en niet enkel burgers die in Europa kunnen aarden, maar mensen die kennis kunnen nemen van de wereld en de belangrijkste thema’s die nodig zijn daarin centraal te zetten. 

[1] Stefanie Van Brussel, “Stefanie van Brussel- Belgian Editor,” Parallel Histories, 2021, https://www.parallelhistories.org.uk/our-teachers/stefanie-van-brussels.

^[2] Khalid Benhaddou and Emilie Le Roi, Halal of Niet? Alle Vragen Omtrent Islam En Onderwijs in Vlaanderen Beantwoord. (Gent: Borgerhoff & Lamberigts Nv, 2018).